مطالعه سیتوژنتیکی و مورفولوژیکی جمعیت های تریتیکوم بوئتیکوم ایران

این پژوهش به منظور بررسی کاریوتیپ و رفتار میوزی جمعیت های گندم تریتیکوم بویتیکوم و نیز مطالعه صفات مورفولوژیک و ارتباط میان پراکنش جغرافیایی صفات مذکور با پراکنش جغرافیایی ویژگی های کاریوتیپی، در آزمایشگاه سیتوژنتیک و مزرعه پردیس کشاورزی کرج و دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد. بیست و سه جمعیت گندم بویتیکوم در مزرعه کشت گردیدند و صفات پرزدار بودن برگ، گوشوارک و گره، اندازه گره، نوع ریشک، تعداد روز تا ساقه دهی، سنبله دهی و رسیدگی ، طول سنبله، طول ریشک، طول و عرض برگ پرچم، طول میانگره، تعداد سنبله، ارتفاع گیاه، طول گلوم و طول و عرض بذر یادداشت برداری و اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که در میان جمعیت های مورد بررسی تنوع زیادی از نظر صفات مورفولوژیک وجود داشت. تجزیه خوشه ای هر دو گروه از صفات کمی و دو اسمی جمعیت ها را به دو گروه تفکیک نمود. اکثر جمعیت های بویتیکوم در گروه 1 (مشتمل بر 16 جمعیت) مربوط به مناطقی با خرد اقلیم سرد و اکثر جمعیت ها در گروه 2 (مشتمل بر 7 جمعیت) مربوط به مناطقی با خرد اقلیم فوق العاده سرد بودند. بررسی میوز سنبله های نارس جمعیت های گندم بویتیکوم نشان داد که در این جمعیت ها ناهنجاری های عمده ای وجود ندارد و کروموزوم ها در متافاز 1 به صورت 7 بای والانت حلقوی جفت می شوند. در بررسی های کاریوتیپی مشاهده شد که بزرگترین طول کل کروماتین مربوط به جمعیت اردبیل با میانگین 306/100 میکرومتر بود و کمترین آن به جمعیتی ناشناس با میانگین 12/71 میکرومتر تعلق داشت. دامنه تغییرات طول کروموزوم ها در جمعیت های گندم بویتیکوم 76/1 میکرومتر بود. جمعیت ها به طور کلی دارای 2 نوع کروموزوم m و m بودند و در 7 کلاس متفاوت کاریوتیپی قرار گرفتند. جمعیت اردبیل با داشتن کمترین درصد اختلاف طول نسبی کروموزوم ها ( 6/1 درصد) متقارن ترین و جمعیت مهاباد با مقدار 69/5 درصد نامتقارن ترین جمعیت بود. همچنین جمعیت اردبیل با بیشترین شاخص تقارن (21/79) متقارن ترین کاریوتیپ و جمعیت روانسر با کمترین مقدار (41/57) نا متقارن ترین کاریوتیپ را دارا بودند.کلاسه بندی به روش رومرو-زارکو نشان داد که جمعیت اردبیل با مقدار 195/0 برای شاخص اختلاف درون کروموزومی دارای حداکثر تقارن کاریوتیپی بود و بیشترین اختلاف داخل کروموزومی مربوط به جمعیتی ناشناس بود. بر اساس دسته بندی استبینز همه جمعیت های مورد مطالعه در کلاس تقارنی 4a قرار گرفتند. براساس نواربندی ag-nor جمعیت های گندم بویتیکوم دارای 1 منطقه سازمان دهنده هستکی روی بازوی بلند کرومزوم شماره 6 بودند. تجزیه خوشه ای صفات کاریوتیپی جمعیت های مورد مطالعه را به دو گروه تقسیم نمود. در گروه اول 15 جمعیت و در گروه دوم 7 جمعیت قرار گرفتند. این دو جمعیت به لحاظ صفات مهم کاریوتیپی نظیر طول کروموزوم، طول بازوی بلند، طول بازوی کوتاه، طول بلندترین کروموزوم، طول کوتاهترین کروموزوم، طول کل کروماتین هاپلویید و شاخص تقارن دارای اختلاف بسیار معنی داری بودند. در دندروگرام های تجزیه خوشه ای صفات مورفولوژیک و صفات کاریوتیپی، گروهبندی مشابهی ازجمعیت ها مشاهده شد . به طور کلی گندم های بویتیکوم جمع آوری شده از مناطق جغرافیایی الشتر، اهر، پیرانشهر، سقز، قروه، ارومیه و اردبیل که دارای میانگین دمای سالیانه پایینی هستند و جزو مناطق فوق العاده سرد طبقه بندی می شوند، به لحاظ مورفولوژیکی و کاریوتیپی، به طور آشکاری متفاوت از جمعیت های مناطق سرد بودند.